Pek çok gerçek hayat probleminde karar vericiler bir ürün ya da hizmetin kullanıcılara ne şekilde dağıtılacağına karar vermek yani alternatif dağıtımlardan uygulamaya geçirmek üzere en iyisini seçmek durumundadırlar. Bu seçimi yaparken karar vericilerin, toplam faydanın en çoklanmasının yanı sıra, kullanıcılar (paydaşlar) arasında adaletin (eşitliğin) sağlanmasını da göz önünde bulundurmaları gerekir. Bu tip eşitlik kaygılarının olduğu en yaygın örneklerden biri sağlık sisteminde hizmet dağıtım kararlarıdır [1].
Sağlık hizmetlerinin nasıl dağıtılacağının pek çok ülkede politika belirleyicilerin karşılaştığı en önemli problemlerden biridir. Bugün, gelişmiş ve gelişmekte olan pek çok ülkede genel sağlık sigortası sistemleri uygulanmaktadır. Orta gelir düzeyindeki ülkelerde, genel sağlık sigortası kapsamına alınan kişi sayısı ve kapsama alınan kişilerin sağlık harcamalarının karşılandığı oran arttıkça, sağlık sigortası kapsamına nelerin alacağı kararı zorlaşmaktadır. Gelişmiş ve zengin ülkelerde bile bütçe kısıtları ve toplumun yaşlanmasının sağlık harcamalarını arttırması, mümkün olan tüm teknolojilerin karşılanmasını imkansız kılmaktadır. Tüm bunlar, Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) belirttiği, genel sağlık sistemlerinde alınması gereken üç temel kararın, yani sağlık sigortası kapsamına hangi hizmetlerin alınacağı, kimlerin alınacağı ve maliyetlerin ne kadarının sigorta tarafından karşılanacağı sorusunun önemini arttırmaktadır [2].
Bu projede bu sorulardan birincisi için, yani genel sağlık sigortası kapsamına alınacak teknolojilerin belirlenmesinde kullanılabilecek karar destek sistemleri oluşturulması amaçlanmıştır. Sağlık hizmeti dağıtım kararlarının sonuçları toplumun bütün bireylerini etkilediğinden bu kararların adil, bilimsel ve eşitlikçi bir şekilde verilmesi oldukça önemlidir. Literatürde bu kararların alınması için kullanılan yöntemler daha çok tek kritere dayalı yöntemlerdir. Sağlık teknolojileri maliyet/fayda ya da maliyet/etkililik oranına göre değerlendirilmekte, bu teknolojilerin hayata geçirilmesinin çeşitli kullanıcılar arasındaki eşitsizliğe ne şekilde etkisi olacağı detaylı olarak ele alınmamaktadır. Bu projede, kaynak dağıtımı problemlerinde karar vericilere kaynakların kullanıcılara en iyi şekilde dağıtımını yapan alternatifi belirlemede yardımcı olacak interaktif bir sistem geliştirilmiştir.
Projede geliştirilecek karar destek sistemi, sağlık yatırım alternatiflerinin farklı popülasyon gruplarına ne tip faydalar getireceğinin ve bu faydaların ne şekilde dağılacağının bilindiğini varsaymaktadır. Ancak pek çok sağlık teknolojisi için bu bilgiler halihazırda bulunmayacaktır. Bu tip değer ve parametrelerin tahmini için uzman görüşlerine başvurulması gerecektir. Uzman görüşlerinin alınması ve kullanılması sırasında izlenecek prosedür, sağlıklı bir karar verme süreci oluşturulması açısından oldukça önemlidir. Projede sağlık sistemi karar süreçlerinde hangi durumlarda uzman görüşlerinin alındığı, bu görüşlerin ne şekilde alınacağı araştırılarak, farklı görüşlerin ne şekilde birleştirileceği ve kullanılacağı konusunda bilimsel yaklaşımlar geliştirilmiştir.
Proje Haritası:
[1] Atun, Rifat, et al. “Universal health coverage in Turkey: enhancement of equity.” The Lancet 382.9886 (2013): 65-99.
[2] Etienne, Carissa, Anarfi Asamoa-Baah, and David B. Evans. Health systems financing: the path to universal coverage. World Health Organization, 2010.