Projenin ilk aşamasında, sağlık sisteminde verilen karar tipleri, karar kriterleri ve paydaşların tespiti için bir ön çalışma yapılmıştır. Yapılan literatür araştırması sonunda verilen kararların kararın etkilediği kişi sayısının büyüklüğüne göre geniş kapsamlı, orta kapsamlı ve dar kapsamlı olarak kategorize edilebileceği belirlenmiştir.
Geniş kapsamlı kararlar, toplumun geniş kesimlerini ilgilendiren kaynak dağıtım kararlarıdır. Halk sağlığını ilerletmek adına başlatılan projeler, aşı kampanyaları vb. bu tip karar problemlerine örnek olarak verilebilir. Suriye sınırında yaklaşık 59 ay boyunca Sağlık Bakanlığı ve UNICEF işbirliğiyle yürütülen yaklaşık 1.5 milyon çocuğu kapsayan, çocuk felci aşı kampanyası bu tip geniş kapsamlı bir kaynak dağıtım projesidir [1]. Bu tip geniş kapsamlı dağıtım problemlerinde doğrusal programlama, simülasyon, çok kriterli karar verme ve çok amaçlı optimizasyon vb. yöntemler kullanılmaktadır.
Orta kapsamlı kararlar, toplumun sadece belirli kesimlerine etki edecek kaynak dağıtım kararlarıdır. Bu karar problemlerinin tipik örnekleri hastane yönetiminde görülmektedir. Hastanenin yerleşim planının yapılması, çalışan vardiyalarının belirlenmesi, hastane birimlerine yatak ayrımı, hasta randevu zamanlarının ayarlanması vb. problemler orta kapsamlı karar problemleridir. Bu konularda yöneylem araştırması metotlarının kullanımı her geçen gün artmaktadır.
Dar kapsamlı kararlar, genelikle hekimin ve hastanın verdiği, sonuçları hastayı etkileyecek kararlardır. Eğer aralarında baskınlık ilişkisi olmayan tedavi yöntemleri varsa bunlardan birinin hastanın tercihlerine (örneğin riske olan yaklaşımına) göre seçilmesi problemi bu tip bir örnektir. Organ nakil sistemlerinde, hastaya bir organ sunulduğunda hastanın organın durumuna göre kabul etme ya da daha çok beklemeyi göze alma kararı bu tip dar kapsamlı kararların başka bir örneğidir. Bu tip kararlarda belirsizlik altında karar verme yöntemleri uygulanmaktadır. En yaygın kullanılan yöntemler, beklenen yararlılık teorisine dayalı yöntemlerdir (expected utility theory). Ayrıca, özellikle organ kabul/ret kararları Markov karar prosesi olarak modellenmektedir.
Şekil 1 – Sağlık Sisteminde Çeşitli Karar Vericiler
Çok amaçlı karar verme problemleri, alternatiflerin ve kriter skorlarının önceden bilindiği çok kriterli değerlendirme problemleri ve alternatiflerin kısıtlarla dolaylı olarak belirlendiği (yani belirlenmiş bir olurlu kümeye ait olduğu) çok kriterli tasarım problemleri olarak ikiye ayrılır. Yöneylem araştırması literatüründe sağlık sistemi kaynaklarının dağıtılmasında çok kriterli değerlendirme problemlerini ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır, bunun bir sebebi de daha önce belirtildiği üzere, değerlendirmelerin genellikle maliyet etkinlik skorlarına göre yapılmasıdır. Ancak bu yöntemde eşitlik gibi ilgili kriterler gözardı edilmektedir.
Çalışma detayları için tıklayınız.
[1] http://unicef.org.tr/basinmerkezidetay.aspx?id=2369. Accessed: 2016-09-01.